NRC: Stalbrand is een drama met vaak onbekende oorzaak

Stalbrand is een drama met vaak onbekende oorzaak

Stalbranden Elk jaar komen tienduizenden dieren om bij stalbranden. Belangrijke oorzaak zouden de speciale ventilatiesystemen zijn: luchtwassers. Maar ook: onveilige isolatie en besparen op kosten.

Bram Endedijk
2 september 2019
Leestijd 4 minuten

Bij een brand in een kippenschuur in Nijkerk (Gelderland) kwamen eind augustus duizenden kippen om. Dit jaar staat de teller begin september op 176.000 verbrande staldieren.

 

FOTO
Bij een brand in een kippenschuur in Nijkerk (Gelderland) kwamen eind augustus duizenden kippen om. Dit jaar staat de teller begin september op 176.000 verbrande staldieren.
 
In het buitengebied van het Brabantse Willemstad staan drie grote silo’s, naast een betonnen vloer. Aan de rand van de vloer zit zwart isolatiemateriaal, gesmolten en vervolgens vastgekoekt. Er staat een plas regenwater in het midden. Ruim een jaar geleden was dit een schuur met 26.000 kippen die bedoeld waren voor vleesconsumptie. Begin maart vorig jaar kwamen alle vleeskuikens om door een brand die de complete stal in de as legde.

Ad Dane was net koffie aan het zetten, vijf minuten eerder was hij langs de stal gereden en toen was daar niks aan de hand. Hij had een gemengd bedrijf: akkerbouw en vleeskuikens. Toen zag hij dat dikke, zwarte rook uit zijn stal kwam en hij wist meteen: dit overleven de kippen niet. Op het moment dat de brandweer arriveerde, had het vuur zich al zo snel uitgebreid, dat hij zijn eigen stal niet meer in mocht.

De oorzaak van de brand is nooit duidelijk geworden. Vanwege mogelijke aanwezigheid van asbest werden de dieren geruimd, in speciale zakken en containers. Dane: „De elektra was net gecontroleerd en dan gebeurt dit.” Ook nu nog schiet hij vol als hij erover praat.

Kees van der Meijden is varkensboer in Oirschot. Het was april 2013 toen zijn zoon de boerderij binnen kwam lopen met de mededeling dat hij rook zag komen uit de luchtwassers, een systeem dat schone lucht naar buiten blaast. Toen ze naar de stallen liepen, waren ze te laat. Enorm veel rook, daarna vuur. De brand sloeg over naar twee andere stallen. 3.500 dieren stikten, 1.500 dieren kwamen om door het vuur. „Het is niet te beschrijven”, zegt Van der Meijden. „Je ziet alles wat je hebt opgebouwd in rook opgaan. Dieren die je elke dag voert, waar je een band mee hebt. In een keer, weg.”

1,8 miljoen omgekomen dieren
Eind augustus was vol met stalbranden. In het Zuid-Hollandse Streefkerk kwamen zo’n 1.500 varkens om bij een brand. Een nacht eerder sloegen de vlammen uit het dak van een kippenstal in Nijkerk, er zouden zo’n 16.000 kippen bij zijn omgekomen. Een week daarvoor gingen twee stallen in het Friese Niawier in rook op, met als gevolg duizenden dode kippen.

Dat is niet uniek, elk jaar gaan er dieren dood in Nederland door stalbranden. Stichting Wakker Dier zegt alle stalbranden sinds 2006 te hebben geturfd, op basis van mediaberichten. Het zou de laatste dertien jaar in totaal gaan om ruim 1,8 miljoen omgekomen dieren door brand in stallen. Vorig jaar waren het er 121.000, waaronder 114.000 kippen en 6.500 varkens. Dit jaar zijn dat er volgens het overzicht van Wakker Dier nu al meer: begin september staat de teller op 176.000 dieren.

Stalbranden dit jaar tot nu toe

Probleem is dat veel dieren die gewend zijn op stal te staan, daar ook blijven als er brand uitbreekt. Volgens vicevoorzitter Anne Hilhorst van stichting Wakker Dier is het overlijden van dieren „een ingecalculeerd risico. We produceren 500 miljoen dieren per jaar, dus technisch gezien zijn 200.000 dieren die overlijden door stalbranden blijkbaar verwaarloosbaar. Maar wij vinden het niet te verkroppen”.

Brand in stallen kan door verschillende oorzaken ontstaan. Soms door kortsluiting, wanneer bijvoorbeeld ratten of muizen kabels hebben doorgeknaagd. De belangenvereniging voor varkenshouders, Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV), doet momenteel onderzoek naar brandstichting als oorzaak. Maar het is vaak moeilijk om de brandoorzaak te vinden, zo schreef minister Carola Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, CU) in januari in een brief aan de Tweede Kamer: in 55 procent van de stalbranden tussen 2014 en 2016 bleef de oorzaak onbekend. Deze week verstuurt zij een brief aan de Tweede Kamer, waarin ook stalbranden aan de orde komen.

Met luchtwassers milieu-eisen halen
Een van de veroorzakers van stalbranden zijn luchtwassers, constateert brandbeveiligingsingenieur Maarten de Groot, tegelijkertijd voorzitter van de beroepsvereniging Verenigde Brandveiligheid Experts (350 leden). Luchtwassers zijn installaties op een stal die de lucht vanuit de stal schoner de buitenwereld insturen. Voor boeren zijn ze vaak onvermijdelijk: mede dankzij luchtwassers kunnen ze aan milieu-eisen voldoen.

Maar wanneer er brand ontstaat, dan verspreidt die zich door de luchtwassers razendsnel door de gehele stal. Brandveiligheidsexpert De Groot: „Aan de ene kant ontstaat brand vaak in een luchtwasser doordat daar veel stof ophoopt. Maar als de brand er eenmaal in schiet, dan zorgt het luchtkanaal er ook nog eens voor dat de hele stal vlam vat.” Veel stallen hebben volgens De Groot goedkoop isolatiemateriaal, zoals piepschuim. „Het materiaal is erg brandbaar, die branden zijn vrij snel onbeheersbaar.” De discussie over stalbranden is volgens de brandveiligheidsexpert „een spanningsveld tussen milieubelangen en brandveiligheid”.

Zowel Wakker Dier als POV, voornoemde belangenvereniging voor varkenshouders, erkennen de problemen met de luchtwassers. „Zeven op de tien varkenshouders hebben een luchtwasser”, zegt POV-voorzitter Linda Janssen. „In Brabant willen ze nu nog sneller strenge milieueisen doorvoeren, het enige instrument dat boeren daarvoor hebben is het installeren van een luchtwasser.”

Lees ook:Steeds meer stalbranden, ondanks actieplan op NRC.nl

Varkensboer Kees van der Meijden, wiens schuur in 2013 afbrandde, heeft sinds de brand langzaam afscheid genomen van zijn luchtwassers. Hij werkt nu met een systeem, waardoor de mest in zijn stal wordt gekoeld, wat de uitstoot vermindert. Het zorgt er volgens Van der Meijden voor dat hij geen luchtwassers nodig heeft. Daarnaast heeft de varkensboer geen stopcontacten meer in de stal en een sproei-installatie aangebracht. De investeringen hebben naar eigen zeggen ongeveer 100.000 euro gekost. „Maar daarmee heb ik het risico op een brand tot een minimum beperkt.”

Zoveel investeren is volgens POV-voorzitter Linda Janssen niet voor alle boeren mogelijk. Daarnaast zegt ze dat het aanvragen van vergunningen voor alternatieve systemen die aan de milieueisen voldoen, tijd kost. „Op dit moment zijn er weinig alternatieven voor luchtwassers. We hebben tijd en ruimte nodig om stallen brandveiliger te maken.”

40 miljoen euro voor verduurzaming
Volgens een woordvoerder van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit zijn de belangrijkste oorzaken van stalbranden problemen met elektriciteit en kortsluiting. Luchtwassers kunnen door kortsluiting worden getroffen en een brand veroorzaken. Uit beschikbare gegevens van Brandweer Nederland over de oorzaken van stalbranden in Nederland, zou echter niet blijken dat die vaker vallen te herleiden tot luchtwassers. Wel erkent de woordvoerder dat luchtwassers bij brand kunnen zorgen voor een snellere verspreiding van rook en de brandhaard.

Er gaat wel wat veranderen, zo schrijft Schouten nu aan de Tweede Kamer. Alle varkensstallen moesten voor januari gekeurd zijn op elektra, en pluimveestallen voor januari 2020. Daarnaast is er voor de verduurzaming van stallen 40 miljoen euro gereserveerd en wordt er voorlichting gegeven aan boeren. Toch gaat de minister brandveiligere isolatie niet verplichten, hoewel dat volgens haar eigen brief een van de maatregelen zou zijn die tot minder dierlijke slachtoffers zou leiden. Dit zou „zeer hoge investeringen” vergen en „niet proportioneel” zijn.

Wakker Dier vindt dat maatregelen die dierlijke slachtoffers kunnen verminderen, bewust niet worden genomen. Anne Hilhorst: „En dat allemaal omdat het te duur is. Dus de veehouderij is zo uitgekleed, dat we dode dieren gewoon op de koop toenemen.”

Ad Dane werd na de stalbrand een boer met alleen nog maar akkerbouw. Maar dat gaat veranderen, vertelt hij: hij wil weer vleeskuikens gaan houden, dus moet zijn stal weer helemaal worden opgebouwd. De verzekering dekte zijn schade, maar Dane is naar eigen zeggen daarbovenop wel zo’n 40.000 euro kwijt aan vergunningen voor het opnieuw opbouwen van zijn stal.

Hij is 59 jaar, benadrukt Dane, met alleen akkerbouw kan hij de kost niet verdienen. „Maar ik mis mijn dieren ook. Het klinkt misschien raar, maar ik kon een halfuur per dag op stal zitten, om te kijken hoe die dieren zich gedragen, waarop ze reageren, kijken welk kuiken zich niet lekker voelt. Zorgen voor mijn dieren.”

Dane hoopt dat eind dit jaar zijn stal zo is gerenoveerd dat er weer kippen in kunnen lopen. Hij neemt wel een aantal maatregelen: de gevels worden hoger, er komt nieuw isolatiemateriaal en de elektriciteit komt in een stalen kast. „Ik wil er alles aan doen om te voorkomen dat zo’n brand nog een keer gebeurt. Want geloof me, zoiets wil je echt niet meemaken.”

Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 3 september 2019

 

BRON: NRC digitaal- www.nrc.nl