OPINIE - CIRCULAIRE LANDBOUW

Uitbanning van kunstmest is grote denkfout

Kringlooplandbouw zonder kunstmest is wensdenken, zeker als we de wereld willen voeden, betoogt Henk Breman.

Henk Breman 20 september 2020, 16:32

Tijdens mijn lange verblijf in de Sahel zag ik indrukwekkende stofstormen die de zon verduisterden. Om te overleven heeft een groeiende bevolking er de natuurlijke vegetaties vervangen door akkers en overbegraasde weiden. De hoeveelheid organische stof in de bodem is nog slechts een fractie van de oorspronkelijke. Zandgronden hebben daardoor erg te lijden onder winderosie, die stofstormen, zwaardere gronden eroderen door regen.

In Nederland was dat vroeger niet anders. In gebieden met zandgronden verdwenen akkers en weiden, ja zelfs hele dorpen onder het stuifzand. Die situatie zou terug kunnen komen door de landbouwpolitiek van de huidige coalitie, die trouwens veel gemeen heeft met de plannen van GroenLinks.

Een recente uitspraak van minister Carola Schouten: ‘Bijna elk onderwerp tijdens mijn ministerschap is terug te leiden naar mest. Stikstof, waterkwaliteit, klimaat, natuurherstel. Linksom of rechtsom, mest speelt altijd een rol.’ Haar aanpak vond ik in de nieuwe visie van haar ministerie, Nederland als koploper van de kringlooplandbouw. Een citaat: ‘Bij het bodembeheer wordt toegewerkt naar het toepassen van bewerkte dierlijke mest en steeds minder kunstmest… Doordat een eind komt aan het gebruik van kunstmest worden ook broeikasgasemissies uit de productie van kunstmest verder teruggedrongen.’ Een nog belangrijker bron van stikstof dan kunstmest, geïmporteerd krachtvoer voor vee, zou in Nederland, naast voedsel voor de mens, met mest van eigen vee moeten worden geproduceerd. Zo denkt de politiek én het stikstofprobleem aan te pakken én de klimaatverandering te stoppen.

Bevolkingsdichtheid
Een mooi ideaal, maar de uitbanning van kunstmest is een denkfout. In Nederland en in de wereld als geheel is voor de huidige bevolkingsdichtheid de natuurlijke bodemvruchtbaarheid veel te laag om voldoende voedsel te produceren. Dat, terwijl de Nederlandse bodem tot de vruchtbaarste ter wereld hoort. Zonder stikstof uit mest of kunstmest kan gemiddeld 1.750 kilo graan per hectare worden geproduceerd. Voor beroerde gronden, zoals in de Sahel, is dat slechts 500 kilo. Lokaal geproduceerde mest geeft een hogere akkerproductie, maar gaat ten koste van lagere weideproductiviteit; mest verplaatst slechts bodemvruchtbaarheid.

Dankzij de stikstof en andere voedingsstoffen uit kunstmest, geïmporteerd krachtvoer en dierlijke mest, produceren boeren momenteel wel 10.000 kg graan per hectare. Wordt kunstmest en import van krachtvoer verboden, dan daalt op termijn de graanproductie naar 1.750 kg/ha en scharrelen er weer magere koetjes in weide en bos. Dan is de Nederlandse bevolking helaas niet meer te voeden; we zijn met miljoenen teveel.

Stuiven
Toen we rond het jaar 1850 met slechts 3 miljoen mensen waren, zagen we al kans van Nederland iets als de Sahel te maken; het was de tijd van de grootste uitbreiding van zandverstuivingen. Wat zullen bij de huidige politieke plannen Drenthe, de Veluwe, Brabant en de Peel weer stuiven. Alle CO2 die sinds de komst van de kunstmest via herbebossing, natuur en landbouw is vastgelegd, gaat weer de lucht in. Hoezo, bijdragen aan de afremming van klimaatsverandering?

Laat u door de politici niet wijsmaken dat ze intelligenter zijn dan boeren van nu in de Sahel en onze boeren vroeger. Ik herinner mij een wakker worden bij zonsopgang in Mauritanië; op een matje onder een muggennet, niet ver van de dorpsput. De kuddes waren juist gedrenkt en ik zag vrouwen met een soort schepnetten de koeflarden verzamelen. Het bleek in de streek verboden mest achter de koe van een ander te stelen. Maar rond de put en op wegen door het dorp was niet uit te maken welke mest van wie was. Het was pakken wat je pakken kon.

Ook onze boeren wisten wat ze deden. Zo zagen ze op de arme zandgronden van Peel en Kempen jaarlijks kans voor hun akkers minstens 100 kilo stikstof per hectare bij elkaar te schrapen. Via grazend vee, maaien en hooien, afplaggen van heide en verzamelen van strooisel werd de omgeving echter uitgeput. Veel van de stikstof ging op de akkers verloren, een deel ging de lucht in; stikstof is heel vluchtig. Maar desnoods groeven ze kerkhoven en terpen af om akkers vruchtbaar te houden. Het was kunstmest die het overgebruik, de uitputting van bossen, heide en weiden stopte en zandverstuivingen een halt toeriep. Ook voor huidige boeren is het moeilijk meer dan 50 procent van toegediende stikstof in het gewas te krijgen; de stikstofkringloop is slechts voor 50 procent sluitend.

Speelruimte
Politiek, gooi het kind niet met het badwater weg. Kunstmest is een noodzakelijk kwaad, het geeft de benodigde speelruimte. Boeren, laat jullie je effectiefste gereedschap niet afpakken. Gebruik het, maar wees er zuinig mee. We hebben de beste gronden van de wereld; we moeten een bijdrage leveren aan de voeding van mensen in minder bedeelde landen. Over dertig jaar is er 50 procent meer voedsel nodig. Als wij het niet verkopen dan wordt het wel gehaald.

Gebruik alleen de beste gronden om zoveel en zo goed mogelijk voedsel te produceren, des te meer bos en natuur wordt gespaard. Uit gespaarde natuur is de meeste klimaatwinst te halen, maar ook akkers hebben een positieve CO2-balans, ondanks stikstofkunstmest. Kringlooplandbouw zonder kunstmest zal veel stof doen opwaaien. Vergeet het maar.

Henk Breman is agrobioloog