NieuweOogst: Opfokbedrijf Ter Heerdt heeft pikkerij leghennen onder controle

Pikkerij kan ontstaan als kippen zich niet happy voelen. Een uitgekiende bedrijfsvoering biedt soelaas: van extra vluchtmogelijkheden tot afleidingsmateriaal, van homogeen voer tot lichtmanagement. 'En we zetten de radio aan om de kuikens te laten wennen aan omgevingsgeluid', meldt Janne van Rooij van opfokbedrijf Ter Heerdt. 'Maar het belangrijkste is kijken naar je kippen.'

Als Van Rooij over de opfok spreekt, heeft ze het regelmatig over de 'kippenschool'. Daar leren de kuikens en jonge hennen eten, drinken, scharrelen, schuilen en springen, zodat ze als leghen ook op de juiste plek hun ei leggen. 'Belangrijk is dat ongewenst gedrag als pikkerij niet wordt aangeleerd, want pikkerij in de opfok geeft een hoog risico op hetzelfde gedrag in de legperiode', zegt de kwaliteitsmanager.

Met de komst van het verbod op snavelbehandeling werkt het opfokbedrijf uit het Gelderse Babberich sinds 2013 aan het managen van leghennen met onbehandelde snavels. 'We hebben dagenlang in de stal doorgebracht om het gedrag en behoefte van de onbehandelde hen te bestuderen', vertelt ze.

Al snel bleek dat verschillende stressfactoren het pikgedrag aanwakkeren. 'Zo werken entingen, onvoldoende ruimte, de aanwezigheid van vogelmijten en het ontbreken van afleidingsmateriaal pikkerij in de hand. Daarnaast kan een mismatch in voer, stalklimaat en -verlichting pikgedrag veroorzaken.'

Kijk naar het gedrag, het verenkleed en zorg voor stofbaden
Felle verlichting is onwenselijk in de stal. 'Een hoge lichtintensiteit kan leiden tot agressief gedrag, waardoor soortgenoten op elkaar gaan pikken', laat de kwaliteitsmanager van Ter Heerdt met een filmpje zien. 'Kippen zijn van nature bosdieren en houden van donkere plekken tussen de struiken om te kunnen schuilen. Het is daarom van belang om donkere plekjes in de stal te creëren waar de jonge hennen zich af en toe kunnen terugtrekken.'

Ook tijdig toegang geven tot de scharrelruimte voorkomt agressief pikgedrag. 'Het is belangrijk om dit niet te vroeg te doen, want dan kunnen de kleine kuikens niet meer terugspringen naar het voer, maar als je het te laat doet, geeft dit kans op pikkerij', weet Van Rooij. 'We reiken daarnaast pikstenen aan als afleidingsmateriaal, waardoor de scherpe punt van de snavel op een natuurlijke wijze afgerond raakt.'

Pittige boodschap
'Het is een pittige boodschap in een sterk concurrerende eiermarkt, maar vanuit de genetica is bekend dat hoogproductieve hennen over het algemeen agressiever zijn en gevoeliger voor stress', betoogt Van Rooij. 'Bij topsport hoort dus ook topmanagement, anders zou het mooie verenkleed ten koste kunnen gaan van de hoge legprestaties.'

Veruit haar belangrijkste tip aan veehouders: kijk naar je kippen. 'Observeer het gedrag, controleer het verenkleed en zorg dat het strooisel altijd droog genoeg is, zodat ze kunnen scharrelen en stofbaden', adviseert de opfokspecialist. 'Gebruik de data van je bedrijf om een goed beeld te krijgen van de gezondheid van het koppel.'

Van broedei naar leghen Op zes ouderdierbedrijven van Ter Heerdt worden de eieren gelegd die in de broederij in 21 dagen worden uitgebroed. De henkuikens verblijven zeventien weken op opfokbedrijven voor ze naar de leghennenbedrijven gaan. Ter Heerdt heeft zo'n vijftig opfokbedrijven in Nederland, België en Duitsland. In totaal levert de opfokorganisatie jaarlijks zo'n negen miljoen leghennen en bedient ruim een derde van de totale Nederlandse leghennenmarkt. Ter Heerdt heeft vier types Lohmann-leghennen voor uiteenlopende houderijsystemen. De opfok vindt plaats in speciale opfoksystemen met verschillende niveaus en oplierbare plateaus waar de hennen vrij doorheen kunnen bewegen.

Samen met de voerleverancier en dierenarts neemt een adviseur van Ter Heerdt het zogeheten onbehandeldehennenprotocol uitgebreid door met de leghennenhouder. 'We willen de overgang zo klein en makkelijk mogelijk maken, want dat is, naast het transport, weer een nieuwe stressfactor.'

'In de natuur leren kuikens van hun moeder hoe ze zich moeten gedragen, maar in de opfok zitten alleen leeftijdsgenoten en kopiëren ze gedrag van elkaar', weet Van Rooij. Zeker met de komst van het kooiverbod, waarna de jonge hennen zich vrij in de stal kunnen bewegen, kan pikkerij erg snel verspreiden. 'Een kip kan niet alleen haar buurvrouw, maar ook zichzelf gaan pikken als ze zich niet helemaal lekker voelt.'

Voordat kippen veren uit het verenkleed trekken, beginnen ze met veertjes die op de grond liggen. 'Daarom zien we verenvreten als een voorstadium van pikkerij. Je kan het vergelijken met een hond met buikpijn die gras eet voor extra vezels.'

Naast kwalitatief goed voer, ziet Ter Heerdt de inzet van maagkiezel voor een betere voervertering en vezelrijke luzerne tijdens stressvolle entmomenten als goede oplossing tegen verenvreterij. Hoewel pikkerij in de opfok nagenoeg tot het verleden behoort, is dit geen garantie dat de hennen in de leg geen pikgedrag gaan vertonen.

Van Rooij: 'Het lijkt wel of kippen in een vicieuze cirkel terechtkomen: onbehagen en stress, selectief vreten van voer, darmproblemen, behoefte aan vezels en verenvreten. Maar in welke volgorde dit gebeurt, is voor ons niet geheel duidelijk.'

Het verbod op snavelbehandeling leverde een schat aan informatie over bedrijfsmanagement op, maar kent ook een prijs. 'Die voelen pluimveehouders in hun portemonnee, want alle maatregelen en vooral de extra arbeid kosten natuurlijk geld. De combinatie van volledige snavels en het verbod op kooisystemen was bovendien een heel spannende. Maar we hebben daardoor de leghen nog beter leren kennen en een mooie bijdrage kunnen leveren aan dierwelzijn en dat geeft iedereen veel werkplezier.'

'Het kan vijf koppels goed gaan en het zesde mis'
Al dertig jaar doet Thea van Niekerk onderzoek naar pluimveewelzijn. Met het verbod op snavelbehandeling richten veel studies zich op het tegengaan van pikkerij. Een oorzaak aanwijzen, is volgens de onderzoeker van Wageningen Livestock Research onmogelijk.

Wat is de reden van een verbod op snavelbehandeling?
'Als samenleving kijken we kritischer naar onze omgang met dieren. Een snavelbehandeling is een amputatie. Dat betekent dat permanente pijn mogelijk is, vergelijkbaar met fantoompijn bij mensen. De snavel zit vol zenuwreceptoren en de plek van de behandeling is dus zeer gevoelig.'

Wat is de oorzaak van pikkerij?
'Die is vrij ongrijpbaar. Een pluimveehouder kan vijf koppels lang geen problemen hebben en bij het zesde gaat het volledig mis. We denken dat een combinatie van factoren pikkerij aanwakkert. Het is alsof het emmertje volloopt. Voer speelt een belangrijke rol. Net als verlichting, waar het gebruik van ledlampen heel veel nieuwe mogelijkheden biedt. Strooisel is belangrijk om het natuurlijk scharrelgedrag te stimuleren. Als ze niets te pikken hebben, pikken ze elkaar.'

Hoe belangrijk is de opfok om pikkerij tegen te gaan?
'Dat is cruciaal. We weten dat als kuikens in de opfok niet pikken, het koppel leghennen in negen van de tien gevallen ook gevrijwaard blijft van pikkerij. Omdat opfokker en leghennenhouder niet altijd informatie delen, mis je de lessen die je van elkaar kunt leren.

'Dat geeft ook ruimte voor discussie: bij wie ligt de oorzaak van de pikkerij? Daarnaast is het goed om naar de ouderdieren te kijken, want pikgedrag is ook genetisch bepaald. Ook door de aanpassingen in de fokprogramma's kunnen nieuwe generaties meer of minder gevoelig zijn voor pikkerij.'

Is stress een belangrijke reden?
'Ja, alleen het lastige is dat stress veel verschillende oorzaken kan hebben. Variërend van slecht stalklimaat, flinke vogelmijtbesmettingen, gepikt worden door soortgenoten en alle eerder genoemde factoren. Ook de interactie tussen die factoren is ons lang niet altijd duidelijk. De 'slachtoffers' zijn makkelijk te herkennen, maar het is heel lastig om de 'daders' aan te wijzen.'

Betekent een lagere stalbezetting ook minder pikkerij?
'Het helpt in ieder geval wel om pikkerij te controleren. Dan komen natuurlijk ook de bedrijfseconomische factoren om de hoek kijken. Een lage eierprijs dwingt veehouders om meer leghennen in de stal te houden of grotere stallen te bouwen. En hoe meer hennen per arbeidskracht, hoe minder tijd overblijft om het koppel goed in de gaten te houden.'